Czy ZUS może kwestionować wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne?
Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaczął kwestionować podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą.
Jak powstał problem – orzeczenia Sądu Najwyższego, na które powołuje się ZUS kwestionując wysokość podstawy wymiaru:
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20.11.2018 r. III UK 32/18, w którym Sąd wskazał, że:
”Uruchomienie pozarolniczej działalności z wygórowaną i nieznajdującą usprawiedliwienia deklaracją nadmiernie wysokiej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w sytuacji, gdy osoba zgłaszająca się do ubezpieczeń społecznych w krótkim czasie korzysta ze zwolnień lekarskich lub innych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, może podlegać ocenie jako wykreowanie pozornego lub fikcyjnego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym.
Warto wskazać, że w tej sprawie, badając stan faktyczny, sądy uznały, iż Odwołująca faktycznie nie prowadziła działalności gospodarczej, w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (obecnie tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 2168).
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2018 r. w sprawie I UK 208/1, w którym Sąd wskazał, że:
Nie zasługują na jurysdykcyjną tolerancję intencjonalne zabiegi wnioskodawczyni zmierzające do uzyskania radykalnie zawyżonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z krótkookresowym opłaceniem składek w maksymalnej wysokości przed okresami zamierzonego czy pewnego zamiaru skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego (...) Stosownie do zasady równego traktowania ubezpieczonych i bez względu na tytuł ubezpieczenia organ rentowy może korygować deklaracje zawyżonej podstawy wymiaru i składek opłacanych od nierzetelnie (wręcz ``ekscesyjnie``) wysokiej podstawy wymiaru składek przez ubezpieczonych, którzy zmierzają do uzyskania nienależnie zawyżonych świadczeń z tego ubezpieczenia. Sąd Najwyższy podkreślił, że w szczególności prowadzenie działalności pozarolniczej nie powinno polegać na jej zarejestrowaniu oraz deklaracji wysokich składek na ubezpieczenia społeczne oraz na pobieraniu świadczeń z tego spornego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym.
W tej sprawie Odwołująca zarejestrowała działalność gospodarczą w maju 2015 r., równocześnie była zatrudniona na podstawie umowy o pracę, ale ten stosunek pracy ustał z dniem 1 lipca 2015 r. W okresie lipca 2015 r. była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia, a od 1 sierpnia 2015 r. zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych i do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu pozarolniczej działalności, deklarując podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia społeczne w kwocie 9.897,50 zł. Z kolei składki pokrywała z dochodów męża oraz oszczędności. Następnie już od 4 września 2015 r. przebywała na zwolnieniu chorobowym, a w późniejszym okresie urodziła dziecko. Z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w 2015 r. wykazała w PIT-36 przychód w wysokości 1.073,50 zł, koszty uzyskania przychodu 1.863,11 zł oraz stratę w kwocie 789,61 zł. Innych dochodów z tytułu prowadzenia spornej działalności gospodarczej nie osiągnęła.
Co na to Sądy powszechne?
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 06 lipca 2021 r., III AUa 2039/20
Cel podjęcia działalności gospodarczej w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie może oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań, gdy po uregulowaniu trzymiesięcznych składek przerzuca się ciężar wypłaty świadczeń długoterminowych na fundusz dysponujący publicznymi pieniędzmi. W przypadku zadeklarowania wysokiej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (w tym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe) przez osobę podejmującą ponownie taką działalność po przerwie, która od chwili zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego do chwili ziszczenia się ryzyka ubezpieczeniowego w ramach nowo uruchomionej działalności gospodarczej uzyskała w tym czasie przychód z działalności znacząco niższy od wysokości opłaconych składek na te ubezpieczenia, istnieją podstawy faktyczne do zakwestionowania przez organ rentowy tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Wnioski
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych wynika, że sądy przyznają zasadność organowi rentowemu co do możliwości kwestionowania wysokiej kwoty podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, jeżeli uznają je za nadmiernie wysokie. Ma to miejsce zwłaszcza w przypadku rozpoczynania działalności gospodarczej, przy stosunkowo niewysokim przychodzie oraz deklaracjach podstaw wymiaru składek za późniejsze okresy w kwotach zdecydowanie niższych.
„Rozpoczęcie działalności gospodarczej z zamiarem uzyskania wysokich świadczeń z ubezpieczenia chorobowego w stanie ciąży, przy przychodzie niższym niż składki na ubezpieczenie społeczne, nie wyklucza kontroli zgłoszonej podstawy wymiaru składek (Wyrok Sądu Najwyższego z 17 października 2018 r. w sprawie II UK 301/17,LEX nr 2563553).