Zmiany w prawie spadkowym i co oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza?

W dniu 18 października 2015 r. weszły w życie zmiany przepisy dotyczące prawa spadkowego (m.in. kodeksu cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego w tym zakresie). Do tej pory osoby, które w ciągu 6 miesięcy nie złożyły oświadczenia o przyjęciu spadku wprost, z dobrodziejstwem inwentarza albo o jego odrzuceniu z nielicznymi wyjątkami dziedziczyły spadek wprost. Po nowelizacji niezłożenie żadnego oświadczenia będzie wiązało się z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Czym jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza?

Żeby zrozumieć znaczenie zmian należy wyjaśnić pojęcie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy za ewentualne długi spadkowe do wysokości (wartości) spadku, jaki otrzymał. Ewentualny dług zostanie spłacony tylko z majątku, wchodzącego w skład inwentarza, a spadkobierca nie będzie pokrywał go z własnego majątku. W najgorszym wypadku spadkobierca nic nie zyska, ale również nic nie straci. Może zyskać, jeżeli po spłacie długów oraz pokryciu kosztów pracy komornika coś zostanie z odziedziczonego spadku.

Kogo dotyczyć będą nowe przepisy?

Zgodnie z przepisami przejściowymi, kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym nową ustawą, nie stosuje się do spadków otwartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, czyli przed 18 października 2015 r. Chwilą otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy.

Jakie są jeszcze inne zmiany w zakresie prawa spadkowego?

Nowe przepisy wprowadziły nieistniejącą do tej pory prywatnego wykazu inwentarza. Wykaz ma zawierać składniki majątku spadkowego (aktywa i długi), w tym przedmioty należące do spadku, przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość. Wykaz inwentarza będzie mógł być złożony u notariusza, w sądzie spadku lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości zawiera stosowny wzór wykazu.

Ustawodawca uchwalił także przepisy, mające na celu ochronę wierzycieli. Jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności powinien był wiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Wprowadzona odpowiedzialność nie ma zastosowania w stosunku do spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.

Tryb postępowania

Za wyjątkiem wspomnianego prywatnego wykazu inwentarza pozostawiona została możliwość złożenia wniosku o sporządzenie spisu inwentarza, który wykonuje Komornik Sądowy.

W zakresie procedury cywilnej przepisy przejściowe nie są zbyt precyzyjne. Do postępowań w przedmiocie zabezpieczenia spadku i sporządzenia spisu inwentarza, w tym postępowań mających na celu wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu spadku i sporządzeniu spisu inwentarza, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. A contrario w przypadku, gdy postępowanie nie było wszczęte stosuje się nowe przepisy kodeksu postępowania cywilnego.

Zgodnie z obowiązującymi już przepisami na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu lub wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy sąd spadku wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza.

Istnieje także możliwość złożenia wniosku o sporządzenie spisu inwentarza bezpośrednio komornikowi, który byłby właściwy do wykonania postanowienia sądu spadku o sporządzeniu spisu inwentarza. Komornik przystępuje niezwłocznie do sporządzenia spisu inwentarza i zawiadamia o tym sąd spadku, który wydaje postanowienie w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza.

Czy warto przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza?

Jeżeli wiemy, że w skład spadku wchodzi jakiś majątek przedstawiający jakąś wartość to owszem. Wówczas jest szansa, że po spłaceniu długów, pokryciu kosztów sądowych, w tym wynagrodzeniu Komornika otrzymamy jakieś aktywa. Jeżeli jednak uzyskamy informacje, że w skład spadku wchodziły głównie długi przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza może okazać się bardzo kłopotliwe. Po pierwsze to spadkobierca powinien złożyć stosowny wniosek o zabezpieczenie spadku, sporządzenie spisu inwentarza. Ponadto do momentu ustalenia wartości spadku, kwoty pasywów, spieniężenia majątku i zaspokojenia wierzycieli ponosi on koszty związane z procedurą ustalenia i spieniężenia odziedziczonego majątku. I najistotniejsze wierzyciele mogą żądać zaspokojenia z całego majątku spadkobiercy (więc niekoniecznie będą oczekiwać na spieniężenie np. starego samochodu wchodzącego w skład spadku) jednak do wysokości wartości majątku spadkowego.